Należności dochodzone na drodze sądowej

Jakie należności zalicza się do należności dochodzonych na drodze sądowej?

Zasadniczo należności to bezsporne wierzytelności zaakceptowane przez ich dłużników, które posiadają terminy płatności. Przy czym należności w całości bądź w części kwestionowane przez dłużników, lub w odniesieniu do których spodziewamy się kwestionowania przez dłużnika, nazywane są roszczeniami. Należności dochodzone na drodze sądowej to z kolei roszczenia skierowane na drogę postępowania sądowego. Wśród takich należności wyróżnia się:

1) należności sporne – gdy dłużnik kwestionuje swoje zobowiązanie, skierowane na drogę postępowania sądowego w kraju lub za granicą, a prawomocny wyrok sądu jeszcze nie zapadł,

2) należności bezsporne – gdy skierowanie tych należności do sądu ma na celu przerwanie biegu przedawnienia, bądź uzyskanie prawa do ich egzekucji, a prawomocny wyrok sądu w odniesieniu do tych należności jeszcze nie zapadł.

Kiedy przeksięgować należność na należności dochodzone na drodze sądowej?

Należności dochodzone na drodze sądowej nie powstają samoistnie, są to należności, które wcześniej były zaliczone do innych grup należności, w tym między innymi z tytułu dostaw i usług, pozostałych należności (na przykład pożyczki), czy należności od pracowników (powstałe w wyniku ujawnionych niedoborów zawinionych i szkód), które jednostka zdecydowała się skierować na drogę postępowania sądowego. Dlatego pod datą skierowania sprawy do sądu dokonuje się przeksięgowania tych rozrachunków na konto 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej", zapisem:

W odniesieniu do należności dochodzonych na drodze sądowej wskazane jest prowadzić ewidencję analityczną przede wszystkim w podziale na poszczególnych dłużników. Ewidencja księgowa na koncie 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej" powinna być też okresowo uzgadniana, tj. inwentaryzowana metodą weryfikacji, z dokumentacją prowadzoną przez radców prawnych, lub kancelarie prawne obsługujące jednostkę. Należności sporne, które do dnia bilansowego nie zostały skierowane do sądu, wykazuje się w księgach rachunkowych na kontach księgowych przeznaczonych do ich ewidencji, tzn. odpowiednio 20 lub 24 albo 23-4.

Na koncie 24-6 nie ujmuje się wydatków związanych z dochodzeniem tej należności, czyli opłat sądowych, kosztów opinii biegłych, wynagrodzenia radcy prawnego lub adwokata. Tego rodzaju koszty jako pośrednio związane z działalnością operacyjną jednostki, na mocy art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy o rachunkowości, zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych i w momencie ich poniesienia księguje zapisem:

Przykład

Skierowanie należności na drogę postępowania sądowego

I. Założenia:

Jednostka posiada należność z tytułu wykonanej usługi na kwotę brutto: 23.370 zł, której kontrahent nie zapłacił od 8 miesięcy. Skierowała sprawę na drogę postępowania sądowego i uregulowała gotówką koszty postępowania sądowego w wysokości: 1.170 zł.

II. Dekretacja:

III. Księgowania:

Saldo Wn na koncie 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej" pozostanie do czasu uprawomocnienia się wyroku sądowego. Na dzień bilansowy saldo tego konta ujmuje się w aktywach bilansu w wierszu B.II.2 lit. d) "Należności krótkoterminowe od pozostałych jednostek dochodzone na drodze sądowej".

Czy na należności dochodzone na drodze sądowej zawsze tworzy się odpisy aktualizujące? Czy są przypadki, gdy wartość tych należności w bilansie będzie różna od zera?

Skierowanie należności na drogę postępowania sądowego zazwyczaj stanowi wystarczającą przyczynę do tego, by na tę należność utworzyć odpis aktualizujący. Należności dochodzone na drodze sądowej najczęściej są bowiem wątpliwe, to znaczy – istnieje duże prawdopodobieństwo, że zostaną niezapłacone. W świetle art. 35b ust. 1 ustawy o rachunkowości, odpis aktualizujący wartość należności wskazane jest utworzyć między innymi w odniesieniu do należności:

• kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika, spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna – do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności,
   
• stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego – w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania.

W większości przypadków na należności dochodzone na drodze sądowej, ze względu na występujące prawdopodobieństwo, że należność nie zostanie odzyskana w całości bądź części, jednostki tworzą odpisy aktualizujące ich wartość. Jedynie w nielicznych przypadkach, gdy istnieje pewność, że należność będzie odzyskana – na przykład z posiadanych przez jednostkę informacji wynika, że sytuacja finansowa dłużnika jest dobra, a jego majątek wystarczy na pokrycie dochodzonych roszczeń, bądź na przykład należność nie jest sporna, ponieważ została skierowana do sądu, by przyspieszyć otrzymanie zapłaty, wtedy jednostka może odstąpić od tworzenia odpisu aktualizującego.

W sprawozdaniu finansowym należności dochodzone na drodze sądowej prezentowane są po uwzględnieniu odpisów aktualizujących ich wartość. W świetle bowiem art. 46 ust. 2 ustawy o rachunkowości, wykazana w aktywach bilansu wartość należności wynika z ich wartości księgowej, skorygowanej o odpisy aktualizujące wartość tych należności. Utworzony odpis aktualizujący koryguje w bilansie wartość należności, w odniesieniu do której go utworzono. Jeśli więc jednostka utworzyła odpis aktualizujący na całą kwotę należności dochodzonej na drodze sądowej, figurującej na koncie 24-6, to wartość bilansowa tej należności wynosi "0". W sytuacji natomiast, gdy pomiędzy dniem bilansowym a dniem sporządzenia sprawozdania finansowego nastąpi zapłata należności dochodzonej na drodze sądowej w całości lub części, utrzymywanie odpisu aktualizującego jej wartość nie jest uzasadnione.

Odpisy aktualizujące tworzy się, zgodnie z art. 35b ust. 2 ustawy o rachunkowości, w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych lub kosztów finansowych, zależnie od rodzaju należności, której dotyczy odpis. Odpis ujmuje się w księgach rachunkowych, zapisem:

Przykład

Utworzenie odpisu aktualizującego wartość należności dochodzonej
na drodze sądowej

I. Założenia:

1. Spółka postanowiła utworzyć odpis aktualizujący wartość należności skierowanej na drogę sądową. Wartość tej należności w wysokości kwoty zgłoszonej sądowi i ujętej na koncie 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej" wynosi: 30.000 zł. Wysokość odpisu aktualizującego wynosi również: 30.000 zł.

2. Jednostka posiada także należność skierowaną na drogę sądową w wysokości: 5.000 zł, przy czym nie utworzyła na tę należność odpisu, gdyż jest bardzo duże prawdopodobieństwo odzyskania tej należności.

II. Dekretacja:

III. Księgowania:

Wartość bilansowa należności dochodzonych na drodze sądowej, którą jednostka wykaże w aktywach bilansu w wierszu B.II.2 lit. d), wynosi: 5.000 zł i wynika z różnicy pomiędzy saldem Wn konta 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej": 35.000 zł a saldem Ma konta 28 "Odpisy aktualizujące wartość należności": 30.000 zł.

3.1. Otrzymanie korzystnego wyroku

Jak ująć na kontach księgowych skutki wydania przez sąd korzystnego dla nas (wierzyciela) wyroku?

W momencie uprawomocnienia się wyroku sądowego orzekającego zobowiązanie dłużnika do zapłaty należnego świadczenia na rzecz wierzyciela, należności ujęte do tej pory na koncie 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej" przestają być sporne i wskazane jest przeksięgować je z powrotem na odpowiednie konta należności, zapisem:

Z kolei ewidencja zasądzonych na rzecz jednostki odsetek oraz kosztów procesowych będzie zależeć od tego czy wcześniej był utworzony odpis aktualizujący wartość należności dochodzonej na drodze sądowej, czy też nie:

Otrzymanie zapłaty należności przez dłużnika ujmuje się w księgach wierzyciela, zapisem:

Równolegle do tego księgowania powinno nastąpić rozwiązanie odpisu aktualizującego wartość należności, jeżeli jednostka takiego odpisu wcześniej dokonała. Z art. 35c ustawy o rachunkowości wynika bowiem, że w przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego wartość należności, równowartość całości bądź odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu zalicza się do pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych, zapisami:

Przykład

Skutki otrzymania korzystnego wyroku sądowego w odniesieniu
do należności objętej odpisem aktualizującym

I. Założenia:

1. Spółka posiada nieuregulowaną należność z tytułu dostaw towarów w kwocie: 25.000 zł brutto plus odsetki: 2.700 zł, którą skierowała na drogę postępowania sądowego.

2. Na posiadaną należność wraz z odsetkami utworzono odpis aktualizujący w wysokości: 25.000 zł + 2.700 zł = 27.700 zł.

3. Jednostka otrzymała wyrok sądu orzekający na jej korzyść należność główną wraz z odsetkami oraz zwrot kosztów procesowych w wysokości: 3.000 zł.

4. Spółka otrzymała od dłużnika całą zasądzoną kwotę: 30.700 zł i rozwiązała utworzony na tę należność odpis aktualizujący.

II. Dekretacja:

III. Księgowania:

3.2. Oddalenie roszczenia wierzyciela przez sąd

Jak postąpić w sytuacji, gdy sąd oddalił wniesione przez nas roszczenie o zapłatę należności?

Jeśli sąd oddali roszczenie wierzyciela, to należność ujętą na koncie 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej" jednostka ponownie przeniesie na konto należności, zapisem:

Następnie, należność wskazane jest odpisać jako należność nieściągalną w ciężar utworzonego odpisu aktualizującego, bądź jeżeli jednostka takiego nie utworzyła, w ciężar kosztów, zapisami:

Przykład

Sąd oddalił roszczenie o zapłatę należności objętej odpisem aktualizującym

I. Założenia:

1. Sąd oddalił roszczenie jednostki (wierzyciela) o zapłatę odsetek od należności z tytułu dostawy towarów w wysokości: 42.000 zł, które widniały w księgach jednostki na koncie 24-6 "Należności dochodzone na drodze sądowej".

2. Spółka nie utworzyła odpisu aktualizującego na powyższą należność i spisała ją jako nieściągalną, na podstawie prawomocnego wyroku sądowego, w ciężar kosztów finansowych.

3. Jednostka zobowiązana była do zapłaty kosztów procesowych w wysokości: 4.000 zł.

II. Dekretacja:

III. Księgowania:

Otrzymaliśmy korzystny dla nas wyrok sądu. Wcześniej utworzyliśmy odpis aktualizujący na należność na drodze sądowej. Jednak dłużnik nie dysponuje majątkiem, z którego można odzyskać należność. Niedawno otrzymaliśmy postanowienie od komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Jak ująć to zdarzenie w księgach rachunkowych?

W sytuacji opisanej w pytaniu postanowienie o umorzeniu egzekucji otrzymane od komornika, daje prawo wierzycielowi do zaksięgowania nieodzyskanej wierzytelności jako nieściągalnej.

Z uwagi na fakt, iż jednostka objęła wcześniej wartość należności odpisem aktualizującym, wyksięgowanie tej należności z ksiąg rachunkowych można ująć zapisem:

Co istotne, jeśli majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów egzekucji, to koszty egzekucji obciążają wierzyciela. Koszty te odnosi się w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych, zapisem:

Przykład

Spisanie należności w związku z umorzeniem postępowania egzekucyjnego

I. Założenia:

Jednostka otrzymała od komornika postanowienie o umorzeniu egzekucji (należność nieściągalna). Na podstawie tego pisma wyksięgowała należność o wartości: 5.430 zł. Jednostka wcześniej objęła wspomnianą należność odpisem aktualizującym. Dodatkowo poniosła koszty egzekucji, które wyniosły: 500 zł.

II. Dekretacja:

III. Księgowania:

Zwracamy uwagę, że na podstawie art. 35b ust. 4 ustawy o rachunkowości, należności nieściągalne, od których nie dokonano odpisów aktualizujących ich wartość lub dokonano odpisów w niepełnej wysokości, zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub kosztów finansowych, zapisem: